ZŁY PIES...

Agresja jest zjawiskiem problematycznym zarówno dla samego psa, jak i jego właściciela, utrudniającym relacje pomiędzy pupilem i domownikami, uprzykrzającym spacery i w różnym stopniu stanowiący źródło zagrożenia bezpieczeństwa. Życie z psem, którego zachowań nie jesteśmy w stanie przewidzieć, wymagającym kilku par oczu dokoła głowy w codziennym życiu przypomina siedzenie na minie z opóźnionym zapłonem i zwyczajnie, przestaje być przyjemnością, jaką powinno dawać obcowanie z czworonogiem. Warto zatem uświadomić sobie kilka spraw związanych z tym zjawiskiem. 
Agresja, w odniesieniu do zwierząt, definiowana jest jako zespół zachowań zmierzających do zmuszenia przeciwnika do odstąpienia od swoich zamiarów lub praw. W powszechnym rozumieniu jest zjawiskiem pejoratywnym, kojarzonym głównie z wysoce niepożądanymi i negatywnymi postawami oraz reakcjami. Tymczasem, wiele teorii wskazuje, że agresja jest wrodzonym popędem, instynktem a nie wyuczonym zachowaniem i jako zespół zachowań stanowi czynnik niezbędny m.in. do przetrwania gatunku oraz zachowania terytorium. O problemie behawioralnym możemy jednak mówić wówczas, kiedy próg agresji u psa jest bardzo niski lub agresywne zachowanie jest nadmierne albo okazywane niewłaściwie.

RASY „AGRESYWNE”

           Upowszechniło się w naszej świadomości przekonanie, że w przypadku psów, agresja jest ściśle związana z rasą. Ileż to razy każdy właściciel rottweilera czy amstaffa stawał w obliczu pytania, czy to „ten niebezpieczny pies” albo miał przyjemność obserwować ogarniętą paniką mamę w popłochu chowającą swoje dziecko przed bestią w ciele bulteriera?
Tymczasem udowodniono, że predyspozycje genetyczne warunkują zachowania agresywne tylko w niewielkim stopniu a czynnikiem decydującym o ich nasileniu, jest zespół oddziaływań środowiskowych – zarówno tych ukierunkowanych jak i nieświadomych, których sprawcą jest najczęściej człowiek. I choć w przypadku agresji polegającej na nadmiernej dominacji nad ludźmi ma miejsce predylekcja rasowa (predestynowane są do niej np. cocer-spaniel rudy, berneński pies pasterski, jamnik-pies, rottweiler, teriery) nie jest to czynnik przesądzający i dotyczy wyłącznie określonego rodzaju agresji.
Problem agresji dotyczy tym samym zarówno ras, uważanych powszechnie za „niebezpieczne”, które miały wątpliwą przyjemność znaleźć się na niechlubnej liście ras agresywnych, jak i ras małych, nie kojarzonych z jakimikolwiek zachowaniami stanowiącymi zagrożenie dla człowieka. Tymczasem, pupile nie osiągające często 3kg wagi potrafią nieźle zaznaczyć swój temperament na dłoni Pana. Różnica polegać będzie jedynie na formie oraz skutkach zachowań agresywnych.
W Polsce obowiązuje oficjalnie następujący wykaz ras psów uznawanych za agresywne:

1. Amerykański pit bull terrier
2. Pies z Majorki (Perro de Presa Mallorquin)
3. Buldog amerykański
4. Dog argentyński
5. Perro de Presa Canario
6. Tosa inu
7. Rottweiler
8. Akbash dog
9. Anatolian karabash
10. Moskiewski stróżujący
11. Owczarek kaukaski

AGRESJA- NIE AGRESJA?!

Podkreślić należy, że nie zawsze warczenie, pokazywanie zębów czy postawa ostrzegawcza u psa jest przejawami agresji ze strony czworonoga. Psy podejmują często tego typu zachowania  jako formę komunikacji, porozumiewania się oraz przekazu ostrzegawczego. Za pomocą mowy ciała oraz wydawanych dźwięków, najczęściej warczenia czy gardłowego bulgotania deklarują swoje stany emocjonalne oraz zamiary, pozwalając uniknąć konfrontacji oraz eskalacji agresji. Czasami dochodzi do bezpośredniego kontaktu, kończącego się zazwyczaj gestem poddańczym kończącym spór pomiędzy czworonogami. Rytuał ten jest niezwykle istotny w relacjach pomiędzy psami i błędem jest zbyt wczesna i pochopna reakcja ze strony człowieka, która wynika zazwyczaj z troski o pupila oraz potrzeby zapewnienia mu bezpieczeństwa. Przerywając konfrontację pomiędzy psami przerywamy rytuał, poznania się uniemożliwiamy ustalenie hierarchii oraz wprowadzenie jasnych zasad pomiędzy psami.

                                         

CO POWODUJE AGRESJĘ?

Niestety, nie zawsze sygnały wysyłane przez psy stanowią wyłącznie ostrzeżenie i zdarza się, że zwierzę okazuje agresję w stosunku do innych czworonogów a także człowieka. Należy uświadomić sobie dwie sprawy: po pierwsze, że zawsze istnieje jakaś realna przyczyna agresji i po drugie – że konieczne jest jej ustalenie, ponieważ tylko wówczas możliwa będzie owocna psa z czworonogiem.
Wynika z faktu, że zachowanie agresywne u psów jest kontekstowo zależne czyli, że sytuacja, w której znajduje się pies oraz bodźce, które oddziałują na niego, silnie wpływają na odpowiedzi agresywne. W związku z powyższym, pierwszym krokiem pracy z psem będzie dokładne poznanie kontekstu sytuacji powodujących niepożądane reakcje. Niekoniecznie jest to sprawą prostą i wymaga od właściciela zaangażowania, wzmożonej uwagi oraz czasu na obserwację podopiecznego. Często w poprawnej diagnozie konieczna jest pomoc doświadczonego behawiorysty oraz lekarza weterynarii.
Wśród najczęstszych czynników powodujących agresję wymienia się:

• Skojarzenia zwierzęcia wynikające z jego przykrych doświadczeń;
  dotyczą  w głównej mierze zwierząt, które doznały traumatycznych przeżyć, były ofiarami przemocy lub też mają przykre doświadczenia w zakresie kontaktów z innymi psami lub ludźmi – np. lekarzami weterynarii. Często u ich podłoża leżą doznania bólowe, w związku z czym na bazie powstałych skojarzeń zwierzęta reagują odruchowo, wyprzedzając potencjalny atak zachowaniem agresywnym.
• Bezpośrednie odczuwanie bólu, przemocy, agresji;
  pies początkowo stara się unikać przykrego bodźca i wysyła sygnały informujące o bólu. Jeśli komunikaty te pozostają bez reakcji pies stosuje bardziej „skuteczne” formy obrony przez nieprzyjemnym bodźcem i często są to zęby.
• „Błędy wychowawcze”;
  dotyczące głównie budowania hierarchii stadnej oraz podporządkowania poszczególnych członków stada. Psy jako zwierzęta stadne walczą o swoją pozycję w stadzie zarówno w bezpośrednich, otwartych konfliktach, jak i poprzez okazywanie zachowań agresywnych o charakterze ostrzegawczym, np.: warczenia, szczekania. Dotyczy to zarówno relacji z innymi psami zamieszkującymi w domu, jak i domowników.
  O ile wśród zwierząt żyjących dziko jest zjawisko naturalne, o tyle w przypadku udomowionych psów stanowi poważną nieprawidłowość behawioralną.
  Brak poprawnie ustalonej przez człowieka hierarchii powoduje u psów zachowania  ukierunkowane na przejęcie przywództwa w stadzie
•  Hormony;
  czyli reakcje związane zazwyczaj z popędem płciowym, cieczką u suki przebywającej w pobliżu itp. Można przyjąć, że pochodną gospodarki hormonalnej jest także nadreaktywność suki opiekującej się swoimi szczeniętami lub też cierpiącej na ciążę urojoną.
• Choroby;
  Zarówno te o podłożu somatycznym, jak i psychiatrycznym, nie mieszczące się w kanonie zaburzeń zachowania i wymagające specjalistycznego leczenia farmakologicznego. Wśród najczęstszych przyczyn wyróżnia się np.: epilepsję, niedoczynność tarczycy, choroby wątroby oraz o podłożu neurologicznym.
• Instynkty:

 

AGRESJA AGRESJI NIE RÓWNA…

Rodzaj przejawianej agresji jest ściśle sprzężony z leżącą u jej podstaw przyczyną a klasyfikacje oraz podziały można mnożyć w zależności od podejścia badawczego. Na bazie wnikliwych obserwacji zachowań psa można wyciągnąć częściowe wnioski odnośnie przejawianej formy agresji - a tym samym jej powodów. Każdy typ agresji skutkuje bowiem charakterystycznymi formami jej okazywania, choćby w sposobie przeprowadzanego ataku czy kąsania.
Wyróżnia się następujące formy agresji:

1. agresja dominacyjna i związana z nią – zaborcza- ukierunkowana zarówno na inne zwierzęta, jak i człowieka. Pies reaguje wówczas walką w sytuacjach zagrożenia swojej pozycji w stadzie oraz rywalizacji o wybrane przez psa przedmioty, które zwierzak (często) ostentacyjnie przywłaszcza i nie pozwala ich sobie odebrać. Ten typ agresji objawia się powtarzalnymi, nieadekwatnymi do sytuacji zachowaniami, które trudno przewidzieć i które stwarzają realne zagrożenie dla osób zamieszkujących w gospodarstwie domowym. Agresja zaborcza bywa utrwalana przez właściciela poprzez karcenie psa za to, że za zagrabia przedmioty bądź stwarzanie sytuacji, kiedy pupil był zmuszony do bronienia swojego jedzenia.
   Wśród zachowań charakterystycznych dla tego typu agresji obserwuje się:

• wyraźne sygnał gotowości do ataku – odsłonięcie zębów, napięcie ciała, szczekanie, uniesiony ogon, wzrok skupiony na celu ataku, warczenie
• ukąszenia są pojedyncze, niezbyt mocne.

                

2. agresja lękowa – typowa jest dla niej postawa ciała zdradzająca strach lub zdenerwowanie - kroczenie, dyszenie, niepokój, obniżona pozycja ciała, obniżona pozycja ciała, drżenie mięśni, uszy skierowane ku tyłowi, położone, ogon podkulony, zjeżona sierść. Pies próbuje unikać konfrontacji, wycofuje się; towarzyszą temu niskie, gardłowe dźwięki lub warczenie
3. agresja terytorialna - zachowania terytorialne, będące normalnym, wynikającym z behawioru psa zachowaniem, objawiają się szczekaniem i nadmiernym pobudzeniem, wobec intruza naruszającego terytorium chronione przez czworonoga. Kiedy jednak pies, bezustannie szczeka i przejawia agresję niewspółmierną do sytuacji, mówimy o agresji terytorialnej. Charakteryzuje się ona tym, że pies z różnym nasileniem atakuje obcego, który narusza granice jego terytorium lub zbliża się do pilnowanych przez niego przedmiotów. Może być ona ukierunkowana zarówno przeciwko ludziom,  psom jak i innym gatunkom zwierząt lecz dotyczy wyłącznie terenu oraz przedmiotów, który pies uznaje za swoje o wobec których odczuwa potrzebę chronienia. Niejednokrotnie, pies wykazujący zachowania agresywne w obrębie swojego podwórza a wypuszczony poza jego ogrodzenie zachowuje się pokojowo. Ten typ agresji wzmacniany jest poprzez cechy osobnicze, jak lękliwość, nerwowość oraz brak pewności siebie.

           

2. agresja spowodowana bólem – doznania bólowe są bodźcem pobudzającym, na które zwierzę odruchowo reaguje agresją. Pies kąsa przy każdym odczuciu bólu, na oślep, jego ciało jest spięte, mięśnie naprężone, często ma miejsce drżenie, podkulanie.  
3. agresja przemieszczona – jest to rodzaj agresji, która zostaje przekierowana z osobnika atakowanego na rozjemcę; w przypadku psów, najczęściej ma to miejsce podczas rozdzielania przez człowieka gryzących się psów.

PRACA Z PSEM AGRESYWNYM

N początku należy podkreślić, że nie istnieje panaceum, które niczym za dotknięciem czarodziejskiej różdżki sprawi, że pies ze złożonym bagażem nieprawidłowych nawyków, błędów socjalizacyjnych oraz wrodzonych cech i predyspozycji, zacznie zachowywać się zgodnie z naszymi oczekiwaniami. Aby resocjalizacja czworonoga przejawiającego zachowania agresywna przyniosła pożądane efekty konieczna jest systematyczna i konsekwentna praca prowadzona pod okiem specjalisty. Samodzielne próby rozwiązania problemu mogą bowiem zakończyć się ich nasileniem i uzyskaniem efektów przeciwnych od zamierzonych.
Obowiązują jednakże reguły, których przestrzeganie stanowi doskonałą metodę prewencji niepożądanych zachowań oraz wspomaga proces resocjalizacji w przypadku psów borykających się z problemem agresji. Do podstawowych należą:

1. Zasady i granice – niezależnie od nurtów behawiorystycznych oraz licznych, często rozbieżnych teorii, są one najważniejszym aspektem zarówno w socjalizacji, jak i resocjalizacji psa. Jasne ich określenie oraz konsekwencja w przestrzeganiu są skutecznymi działaniami profilaktycznymi, pozwalają psu określić swoją pozycję w stadzie, zrozumieć, które jego zachowania są akceptowane a które nie.Oto kilka podstawowych wytycznych, które powinny stanowić kanon wychowania psa:

• nie pozwalaj się „podsiadać”; pies ma prawo skorzystania z Twojego fotela wyłącznie na Twoje polecenie
• to Ty pierwszy przekraczasz próg do innego pomieszczenia a pies podąża za Tobą; nigdy nie przepuszczaj go w przejściu! Jeśli pupil próbuje wyprzedzić Cię, zmień kierunek i udaj się do innego pomieszczenia
• wyznacz pomieszczenie, do którego pies- przynajmniej okresowo – nie będzie miał wstępu
• nie pozwalaj aby pies decydował o Twoim zachowaniu wobec niego, wymuszał je np. trącając nosem, kładąc łapę czy skacząc na Ciebie. Wszelkie formy zwracania na siebie uwagi oraz nakłaniania Cię do określonego zachowania powinny być ignorowane. W innym przypadku utrwalisz w czworonogu poczucie, że to on wydaje polecenia

2. Zabezpiecz psu wymaganą ilość ruchu i aktywności – także psychicznej - aby spożytkować i ukierunkować nadmiar energii, będącej często czynnikiem sprzyjającym narastaniu agresji.
    
3. Decyduj o zasobach; schowaj okresowo wszystkie zabawki oraz gryzaki jakimi dysponuje pies i ustal warunki korzystania z nich. To Ty masz decydować kiedy i w jakiej ilości udostępnisz czworonogowi zasoby, które należą do Ciebie a nie do niego
    
4. Prewencja – czyli miej oczy dokoła głowy i reaguj zanim nastąpi niepożądana sytuacja. Najlepszym sposobem jest zapobieganie a żeby było to możliwe musisz przewidywać, obserwować i być krok przed…
    
5. Współpracuj z lekarzem weterynarii; konieczne jest z jednej strony wykluczenie podłoża neurologicznego oraz somatycznego (choroby, bólu), jak i ustawienie ewentualnej farmakoterapii
    
6. Wzmacniaj pozytywnie pożądane zachowania poprzez nagradzanie. Dzięki temu negatywne skojarzenia zastępujemy pozytywnymi zachęcając psa do pożądanych zachowań.
    
7. Stosuj taktykę przyzwyczajania (habituacji) psa do sytuacji wywołującej reakcje agresywne. Dzięki powtarzalności bodźców pies przestaje reagować na nie reagować, sytuacje te stają się dla niego obojętne i przestają absorbować uwagę.

                                                                           

MITY DOTYCZĄCE AGRESJI U PSÓW POKUTUJĄCE WŚRÓD WŁAŚCICIELI

W świadomości społeczeństwa, a zwłaszcza ludzi nie posiadających doświadczenia ani wiedzy kynologicznej zakorzenione są stereotypy myślowe związane a tematem agresji u psów, które zazwyczaj nie mają nic wspólnego z rzeczywistością. Do najpopularniejszych należą:

1. Dobry pies nigdy nie powinien być agresywny – zachowania agresywne to element psiej komunikacji i jedynie ich nadmiar powinien budzić niepokój
2. Agresja pojawia się bez ostrzeżenia - psy niemal nigdy nie atakują bez ostrzeżenia, z wyjątkiem chorych lub mających poważne zaburzenia neurologiczne. Zazwyczaj atak poprzedzony jest szeregiem sygnałów ostrzegawczych
3. Agresja to problem dużych psów – różnica polega jedynie na rozległości obrażeń
4. Najbardziej agresywne, są rasy – „agresywne” – obarczone złą sławą rottweilery, amstaffy itp. Wbrew medialnym „dezinformacjom”, największy odsetek pogryzień odnotowuje się wśród psów nierasowych
5. Psy rodzą się agresywne – agresja nie jest zakodowana genetycznie. Niektóre rasy/psy, mają wrodzone predyspozycje do pewnych zachowań, lecz zachowania agresywne są kwestią doświadczeń
6. Pojedynczy incydent okazania agresji jest sygnałem, że pies jest nieobliczalny i stwarzać będzie zagrożenie dla otoczenia – zachowania agresywne mają silny kontekst sytuacyjny. Kiedy ustaje ich przyczyna pies zachowuje się prawidłowo, nie przenosi swoich frustracji na sytuacje niezwiązane z przykrym doznaniem.
7. Przejawy agresji powinny być karane – karcenie psa za okazywanie sygnałów ostrzegawczych (warczenie, mowa ciała itp.) nie tylko powoduje gradacje napięcia ale może prowadzić do tego, że pies pomija etap ostrzegania i przeprowadza atak znienacka.

Agresja to problem nierzadki, niebagatelny, często lekceważony i wymagający pracy pod okiem fachowca. Im szybciej jest ona podjęta, tym większe szanse na to, że pies nim dotknięty nie zakończy swojego życia w schronisku!